🎓 पदवीची लढाई: विद्यापीठाच्या चक्रव्यूहात
नेहाच्या डोळ्यांत मोठी स्वप्ने होती. एका लहान शहरातून येऊन, तिने मोठ्या कष्टाने इंजिनिअरिंगची पदवी मिळवली होती. कॅम्पस इंटरव्ह्यूमध्ये तिला एका नामांकित आयटी कंपनीत नोकरीही मिळाली होती. तिच्या हातात नियुक्ती पत्र (Offer Letter) होते, पण त्यात एक अट होती - तीन महिन्यांच्या आत अंतिम पदवी प्रमाणपत्र (Degree Certificate) जमा करणे अनिवार्य होते.
नेहासाठी ही एक सोपी अट होती, असे तिला सुरुवातीला वाटले. तिने पदवी प्रमाणपत्रासाठी विद्यापीठाच्या परीक्षा विभागात रीतसर अर्ज केला. पण इथेच तिच्या एका नवीन आणि निराशाजनक संघर्षाला सुरुवात झाली.
एक महिना गेला. तिने चौकशी केली, तेव्हा तिला "तुमचा अर्ज प्रक्रियेत आहे, पुढच्या आठवड्यात या," असे उत्तर मिळाले. दुसरा महिना गेला. आता तिला "अर्ज डीन साहेबांच्या सहीसाठी गेला आहे," असे सांगण्यात आले. तिसरा महिना जवळ येऊ लागला आणि नेहाची चिंता वाढू लागली. ती रोज विद्यापीठात चकरा मारू लागली. खिडकी क्रमांक ४ वरचा क्लर्क तिला खिडकी क्रमांक ७ वर पाठवायचा, आणि तिथला क्लार्क तिला पुन्हा दुसऱ्याच विभागात पाठवायचा. प्रत्येकजण जबाबदारी टाळत होता. तिच्या डोळ्यासमोर तिच्या स्वप्नांचा चुराडा होत होता. एका सरकारी प्रमाणपत्राभावी तिची पहिली नोकरी हातची जाणार होती.
तिच्या रडकुंडीला आलेल्या अवस्थेत, एका विभागातील एका ज्येष्ठ, सहानुभूती असलेल्या कर्मचाऱ्याने तिला बाजूला बोलावले. "पोरी, असं रोज चकरा मारून काही होणार नाही. तू एका कार्यकर्त्याला भेट. ते विद्यापीठाच्या बाहेरच्या कॅन्टीनमध्ये बसलेले असतात. तेच तुला या चक्रव्यूहातून बाहेर काढतील."
आशेचा एक अंधुक किरण घेऊन नेहा त्या कार्यकर्त्याकडे पोहोचली. तो एक शांत, सेवानिवृत्त प्राध्यापकासारखा दिसणारा गृहस्थ होता. त्याने तिची कहाणी ऐकली आणि त्याला तिची अवस्था पाहून वाईट वाटले.
"नेहा," तो कार्यकर्ता म्हणाला, "विद्यापीठाची ही दिरंगाई म्हणजे एक जुना आजार आहे. आज निदान सर्व काही संगणकावर आहे, त्यामुळे रेकॉर्ड तरी सापडते. मला आठवतंय, पूर्वीच्या काळी काय व्हायचं..."
"पण आज तुझ्या हातात माहितीचा अधिकार आहे," कार्यकर्ता म्हणाला. "आपण तुझ्या अर्जाचा प्रवास शोधून काढू शकतो. आपण विचारू शकतो की तुझा अर्ज कोणी आणि का थांबवून ठेवला आहे. ज्या क्षणी जबाबदारी निश्चित होते, त्या क्षणी फाईल आपोआप पळायला लागते. चल, अर्ज तयार करू."
माहितीचा अधिकार अधिनियम, २००५ अंतर्गत अर्ज
प्रति,
जन माहिती अधिकारी / कुलसचिव,
[तुमच्या विद्यापीठाचे नाव आणि पत्ता].
विषय: माझ्या पदवी प्रमाणपत्राच्या अर्जाच्या सद्यस्थितीबद्दल माहितीमिळणेबाबत.
महोदय,
मी, नेहा [तुमचे आडनाव], परीक्षा नोंदणी क्रमांक [तुमचा नंबर], माहितीचा अधिकार अधिनियम, २००५ अंतर्गत खालील माहितीची मागणी करत आहे:
कृपया खालील माहिती पुरवावी:
१. मी दिनांक [अर्जाची तारीख] रोजी पदवी प्रमाणपत्रासाठी अर्ज केला होता, ज्याचा अर्ज क्रमांक [तुमचा अर्ज क्रमांक] आहे. कृपया माझ्या अर्जावर आतापर्यंत झालेल्या रोजच्या कार्यवाहीचा अहवाल (Daily Progress Report) आणि संपूर्ण टिप्पणी पत्रकाची (Note Sheet) प्रमाणित प्रत मिळावी.
२. विद्यापीठाच्या नागरिक सनदेनुसार (Citizen's Charter) किंवा नियमांनुसार, पदवी प्रमाणपत्र देण्यासाठी कमाल किती दिवसांची मुदत आहे?
३. माझा अर्ज सध्या कोणत्या विभागात आणि कोणत्या अधिकाऱ्याकडे (नाव व पद) कोणत्या तारखेपासून प्रलंबित आहे?
४. सदर अधिकाऱ्याकडे माझा अर्ज कोणत्या तारखेपासून प्रलंबित आहे?
५. ठरलेल्या मुदतीपेक्षा जास्त विलंब झाल्यामुळे, या दिरंगाईस जबाबदार असलेल्या अधिकाऱ्याचे नाव काय आहे?
मी या अर्जासोबत रु. १०/- चे कोर्ट फी स्टॅम्प/पोस्टल ऑर्डर जोडत आहे. मला ही माहिती तातडीने हवी आहे कारण यावर माझ्या नोकरीचे भवितव्य अवलंबून आहे.
(सही)
नेहा [तुमचे आडनाव]
[पत्ता आणि मोबाईल नंबर]
नेहाने अर्ज दाखल केला. अर्ज परीक्षा विभागात पोहोचताच, अधिकाऱ्यांमध्ये कुजबुज सुरू झाली. अर्जात थेट अधिकाऱ्याचे नाव आणि जबाबदारी विचारल्यामुळे, कोणीही दिरंगाईचे खापर आपल्या डोक्यावर फोडून घ्यायला तयार नव्हते. जो क्लर्क कालपर्यंत नेहाला ओळखतही नव्हता, त्याने स्वतः तिची फाईल शोधून काढली. ती फाईल एका सहीसाठी डीन साहेबांच्या टेबलवर महिनाभरापासून पडून होती.
RTI अर्ज डीन साहेबांपर्यंत पोहोचला. आपल्यावर दिरंगाईचा ठपका नको, या भीतीने त्यांनी तातडीने सही करून फाईल पुढे पाठवली.
अर्ज दाखल केल्यापासून अवघ्या दहा दिवसांत, नेहाला विद्यापीठातून फोन आला, "मॅडम, तुमचे डिग्री सर्टिफिकेट तयार आहे, तुम्ही येऊन घेऊन जा."
नेहा जेव्हा ते प्रमाणपत्र हातात घेऊन बाहेर पडली, तेव्हा तिच्या चेहऱ्यावर एक वेगळेच तेज होते. तिने केवळ एक कागद मिळवला नव्हता, तर तिने एका अवाढव्य, उदासीन व्यवस्थेला तिच्या कर्तव्याची जाणीव करून दिली होती. तिने तिची नोकरी वाचवली होती.
तिने कार्यकर्त्याला फोन करून आभार मानले. तो हसून म्हणाला, "नेहा, हा तुझा विजय आहे. लक्षात ठेव, माहितीचा अधिकार हा फक्त भ्रष्टाचाराविरुद्ध नाही, तर तो दिरंगाई आणि उदासीनतेविरुद्धही एक प्रभावी शस्त्र आहे."
माहितीच्या अधिकारात, दिरंगाईसाठी जबाबदार असलेल्या अधिकाऱ्याचे नाव कळल्यावर किंवा प्रक्रियेत त्रुटी आढळल्यास, तुम्ही पुढील पाऊले उचलू शकता:
● विद्यापीठ अनुदान आयोग (UGC) नियम: UGC ने पदवी प्रमाणपत्र देण्याबद्दल आणि इतर विद्यार्थी हक्कांसाठी मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केली आहेत.
● ग्राहक संरक्षण कायदा, २०१९: शिक्षण क्षेत्रात होणाऱ्या अनेक प्रकारच्या गैरव्यवहारांविरुद्ध हा कायदा विद्यार्थ्यांना एक मोठे संरक्षण देतो.
स्वप्नांचा होत होता, रोज तिथे खेळखंडोबा-काळ.
सहीसाठी थांबले होते, एका तरुणीचे भवितव्य,
व्यवस्थेच्या गर्दीत, हरवले होते तिचे अस्तित्व.
एका साध्या अर्जाने, विचारला एक सवाल,
"कोण आहे जबाबदार, या दिरंगाईला, सांगा हाल?"
जेव्हा आली नावाची गोष्ट, आणि जबाबदारीची भीती,
जागी झाली अचानक, ती झोपलेली नीती.
"मेरी एक डिग्री रुकी थी, तुम्हारी लापरवाही से,
मैंने तो बस सवाल पूछा, तुम्हारी पूरी सल्तनत हिल गई।"
प्रशासकीय दिरंगाई ही एक अदृश्य भिंत असते, जी अनेक तरुणांची स्वप्ने आणि संधी हिरावून घेते. माहितीचा अधिकार हा त्या भिंतीला सुरुंग लावणारा एक डायनामाइट आहे, जो जबाबदारी टाळणाऱ्या प्रत्येक अधिकाऱ्याला त्याच्या कर्तव्याची जाणीव करून देतो.
